Lobbyen kan eerlijker en transparanter

De kansen op het gebied van lobby vergroten de ongelijkheid. Dat zegt de OESO in het rapport Lobbying in the 21st Century. De kans om eerlijk deel te nemen aan het lobby-proces moet worden vergroot. Landen doen nog te weinig om lobby-processen eerlijker en transparanter te krijgen. Ook Nederland doet vrij weinig om dit te verbeteren, terwijl hier alle aanleiding toe is.

In 2010 presenteerde de OESO een lijst met lobby-principes, opgesteld voor regeringen om ongepaste beïnvloeding en ongelijkheid aan te pakken. Dit rapport is een vervolg daarop.

De OESO trekt een aantal interessante conclusies. Hieronder zijn ze in zeven punten kort samengevat:

1. Lobbyen is complexer geworden
   Een logische, maar wel belangrijke bevinding is dat lobbyen complexer is geworden. Dit komt voor een groot deel door de digitalisering. Het is eenvoudiger geworden om de publieke opinie te beïnvloeden. Dit blijkt niet goed voor het vertrouwen in overheden en lobbyisten.

2. Invloedsmonopolie 
‘Beleidsvorming moet inclusiever’, zegt de OESO. Er wordt teveel een invloedsmonopolie uitgeoefend door de financieel- en politieke machtigen, ten koste van degenen met minder middelen. Ongelijkheid in macht en lobby-budgetten verergert dit. Beleid wordt hierdoor te vaak beïnvloedt door informatie die bevooroordeeld is of op een bepaalde manier wordt geframed.

3. Landen doen weinig om lobbyen transparanter en eerlijker te maken. 
Maar 23 van de 41 landen zijn een beetje transparant over lobby-activiteiten. Toch blijkt transparantie wel degelijk te werken. De landen die regelgeving hebben om de transparantie rondom lobby te vergroten, verantwoorden bijvoorbeeld hun keuzes met betrekking tot de COVID-crisis beter.

4. Wie betaalt bepaalt
Er is meer transparantie nodig over wie onderzoek, denktanks en grassroots-organisaties financiert, maar ook over het gebruik van sociale media als lobby-instrument. De transparantie over politieke financiën is vrij hoog, maar er zijn veel grijze gebieden, zoals de financiering van digitale advertenties. Ook is er weinig transparantie over de samenstelling en het functioneren van advies- en expertgroepen. 

5. Integere politici én lobbyisten
Naast transparantie is integriteit erg belangrijk. Er zijn wel regels over de openbare integriteit opgesteld, maar niet over integriteit met betrekking tot lobbyen en andere beïnvloedingspraktijken. De zogenaamde draaideur-constructie blijft een zorg, maar een paar landen bieden afkoelingsperioden aan. Nederland heeft bijvoorbeeld een vrij magere regeling waarin staat dat bewindspersonen de eerste twee jaar niet bij hun voormalige ministerie mogen lobbyen.

6. Lobbyisten en bedrijven hebben normen en richtlijnen nodig
Gedragscodes worden vaak gebruikt om de integriteit van lobbyisten te verbeteren, zegt de OESO. Helaas is dit vaak een papieren werkelijkheid. Gedragscodes zijn vrijblijvend en kwetsbaar. Ze laten te veel ruimte voor interpretatie en ze hebben geen formele status. Het is belangrijk normen en richtlijnen te hebben voor alle mogelijkheden die er zijn om het overheidsbeleid te beïnvloeden. Zo is te zien dat lobbyen een steeds vager fenomeen wordt, mede doordat de meeste lobbyisten zichzelf geen lobbyist meer noemen.

7. De kansen om deel te nemen aan een lobby-proces moeten worden vergroot
De OESO zegt dat het belangrijk is dat de kansen voor deelname aan het lobby-speelveld worden vergroot om de ongelijkheid tegen te gaan. Stakeholders worden bijvoorbeeld vaak te laat bij het proces betrokken óf krijgen te weinig informatie om effectief invloed uit te oefenen. Het hebben van een wettelijk kader helpt om die betrokkenheid te vergroten, waardoor het voor beleidsmakers gemakkelijker wordt om input te ontvangen. Zo kan het overheidsbeleid beter de behoeften van de hele samenleving weerspiegelen – en niet alleen die van een kleine groep. 

Hoe doen we het in Nederland? 
In Nederland doen we het niet zo goed. Ariejan Korteweg schreef er in de Volkskrant een artikel over. “Nederland bevindt zich ver in de internationale achterhoede met regels en afspraken over lobbyen.” Als het gaat om transparantie over lobby-activiteiten hebben wij in Nederland alleen het vrijwillige lobby-register van de beroepsgroep, een krakkemikkige draaideurregeling en geen vastgelegde regels of gedragsnormen. 

Tijd voor verandering!

Meer lezen? Vraag gratis het E-book ‘Een nieuwe generatie lobbyisten’ aan